Wat is non-dualiteit niet?

Leestijd: 8 minuten

De vorige keer kondigde ik aan dat ik meer ga schrijven over non-dualiteit. Het heeft niet echt een heel duidelijk doel, behalve dan om er meer nuchtere (en enigszins eenvoudig te begrijpen) bekendheid aan te geven. Zelfs als de meeste lezers afhaken, vind ik het nog leuk om hierover te schrijven. Overigens zou ik je ook vooral adviseren niet verder te lezen als je er niet echt iets mee hebt. Zonde van je tijd!

Ik heb gemerkt dat binnen bepaalde kringen non-dualiteit een bekend thema is. De groep die er nog nooit van heeft gehoord is echter veel groter. In de eerste groep wordt in sommige gevallen gedaan alsof het iets bijzonders is, dat je na het verkrijgen van bepaalde inzichten verheven bent boven de rest en ‘iets’ hebt wat een ander niet heeft. Ik moet je helaas teleurstellen als je hoopt op iets in die sferen te bereiken. Non-dualiteit is – eenmaal doorzien – eigenlijk best saai en gewoontjes.

Voor wie tot de laatste groep behoort: ik zal mijn best doen alles zo beknopt mogelijk uit te leggen, waarbij voor nu de nadruk ligt op wat het allemaal niet is. Dat is makkelijker samen te vatten dan wat het wel is.

Wat is non-dualiteit?

Zoals gezegd laat non-dualiteit zich best lastig uitleggen. Hoe langer ik erover nadenk, hoe langer de beschrijving wordt en al die woorden schieten ook nog eens tekort. En de paradox is dat non-dualiteit doorzien uiteindelijk juist resulteert in het kunnen loskomen van gedachten.

Heel abstract samengevat: non-dualiteit, ofwel de westerse variant van de Advaita Vedanta (non-duaal of a’dvaita = niet tweeheid/geen twee), verwijst naar het idee dat wij allen voortkomen uit dezelfde bron. Ik interpreteer die bron als hetgeen dat de oerknal en dus het leven heeft veroorzaakt, maar niemand weet precies wat die bron is en er zijn dan ook vele ontoereikende namen voor.

Geen tweeheid

Wij zijn niets anders dan energie in beweging, als gevolg van die oerknal: onderdeel van een nog steeds uitdijend universum. Daarbij is de beleving van de wereld om ons heen en onszelf als individu een illusie. Wij zijn geen jij, geen ik, maar vormen één geheel met alles om ons heen en met de (energie-)bron. Niets is afgescheiden, niets is tegengesteld (er is geen tweeheid).

Aan deze informatie heb je waarschijnlijk totaal niets en het is ook wel erg kort door de bocht. Toch zijn er genoeg wetenschappelijke bewijzen voor. Natuurkundige en non-dualist Albert Einstein, toonde bijvoorbeeld met zijn bekende formule E=mc² al aan dat alles energie in beweging is. Ook materie is energie in een andere vorm, opgebouwd uit dezelfde bouwstenen (protonen, elektronen en neuronen) van dezelfde bron.

Wat wij om ons heen zien, is een illusie die plaatsvindt in ons brein en die wij als echt ervaren dankzij het bewustzijn. Dit zal iedere natuurkundige en neurowetenschapper kunnen beamen. Bewijzen of niet, ik kan me goed voorstellen dat je je schouders ophaalt bij al het bovenstaande. Mogelijk vraag je je af wat je eraan hebt dit te weten en hoe jou dit kan helpen een rustiger leven te ervaren. Toch heeft dit gegeven, wanneer je er dieper op ingaat, invloed op al je ideeën over de werkelijkheid en jezelf als individu zoals je die tot nu toe had.

“De werkelijkheid is slechts een illusie, maar wel een hardnekkige.” Albert Einstein

Disclaimer

Voor ik verder ga, eerst een kleine disclaimer. Ik ben in de afgelopen tien jaar niet stilletjes Advaita-meester geworden, sterker nog: ik weet er niet zoveel vanaf. Hoewel er zorgvuldig met informatie wordt omgegaan, kan het zijn dat door mijn woordkeuze bepaalde essenties verloren gaan. Mocht je een onjuistheid aantreffen in de tekst, schroom dan niet om mij hierop te wijzen.

Mijn kennis is beperkt, maar groot genoeg om een uitleg te geven. Als je interesse daarmee wordt gewekt, ligt er een wereld aan informatie voor je open. Internet staat vol met interessante websites, video’s en podcasts over non-dualiteit. Daarnaast zijn er nog vele boeken uit alle tijden (waarvan de oudste geschriften, de Chandogya Upanishad dateren van 800-600 v. Chr.) en van verschillend niveau in leesbaarheid en moeilijkheidsgraad.

De boodschapper speelt een belangrijke rol. Ik bemerk grote verschillen, terwijl er in grote lijnen steeds hetzelfde wordt verteld. Eckhart Tolle legt non-dualiteit uit door middel van vriendelijke suggesties, terwijl Tony Parsons met de botte bijl jouw hele wereldbeeld, standpunten en levensvisie rigoureus neersabelt. Sommige sprekers hebben een guru-imago opgebouwd, anderen profileren zich meer als een soort stand-up comedian. Het is maar net wat bij jou past om ‘geraakt’ te worden, dus laat je niet direct uit het veld slaan als je niets met bepaalde informatie kunt.

Geen stappenplan

Je kunt, wanneer je meer naar de spirituele kant neigt, satsangs afstruinen, retraites doen of hele serieuze guru’s – al dan niet met baard, zachte stem en zwierig gewaad – opzoeken. Je kunt urenlang mediteren, bosjes salie affikken en je chakra’s laten reinigen. Of, zoals Stine Jensen in haar documentaire (zie kijktip), een ayahuaska-ceremonie ondergaan. Dit heb ik zelf allemaal niet gedaan en is ook helemaal niet nodig. Sterker nog, het brengt je misschien wel verder van de realiteit.

Sommigen zeggen: je moet geen dingen doen, maar juist laten om tot non-duaal inzicht te komen. Ik denk dat dit volkomen waar is. Het ‘enige’ wat er dient te gebeuren, is het loslaten van alle gedachten waaraan je je eerst (onbewust) vastklampte. Kleine kanttekening is dat je ze niet zelf kunt loslaten. Het gebeurt geleidelijk, maar inzicht in de oorzaak van je gedachten is daarvoor wel zo handig. Hoewel dat inzicht op zichzelf een heel eenvoudig te begrijpen stukje neurologische kennis is, kwam het benodigde besef in mijn geval pas na jaren van verwarrende kennis vergaren.

Kortom: je hoeft dus enerzijds alleen maar iets te laten (kun je niet zelf doen, dat gebeurt gaandeweg), maar anderzijds is de weg daarnaartoe wel een van onderzoek (kun je eigenlijk ook niet zelf doen, want er is geen ‘ik’ die besluit om iets te doen, maar dat verhaal komt later wel). Mijn relaas vormt helaas geen handig uitgestippeld pad of stappenplan om te volgen, om vervolgens de benodigde inzichten te verkrijgen. Sommige mensen hebben immers aan een paar woorden genoeg, een ander is zijn hele leven die zogenaamde ‘zoeker’ naar ‘verlichting’. Ik behoor niet tot een van die categorieën, want ik ben nergens naar op zoek, al begrijp ik nog steeds lang niet alles. Ik doorzie echter genoeg om er in het dagelijkse leven wat aan te hebben.

Geen geloof

Non-dualiteit is geen religie of geloofsstroming en al helemaal geen sekte. Er zijn geen leefregels, er is geen Heilige schrift en er kleeft geen dogma aan. Je hoeft zoals gezegd niets te doen, al is jezelf goed inlezen wel handig. Als daardoor het inzicht ontstaat, dan gebeurt de rest, of liever gezegd de rust vanzelf.

Wel vormt non-dualiteit al eeuwenlang de basis van een aantal mystieke onderstromingen binnen bepaalde religies, waarvan de hindoeïstische Advaita Vedanta, Japanse Zen en boeddhistische Dzogchen het vaakst genoemd worden. Als je meer informatie over non-dualiteit gaat zoeken, kom je bijgevolg al snel terecht in een spiritueel circuit. Boeken over non-dualiteit liggen in een boekwinkel dan ook vaak in de sectie ‘esoterie en spiritualiteit’, terwijl ‘filosofie’ passender zou zijn.

Voor mij is non-dualiteit niet iets wat ik geloof of vereer; het is een inzicht, meer niet. Ik begrijp echter de ‘verwarring’ met spiritualiteit. Zeker gezien het feit dat veel schrijvers over non-dualiteit onze bron aanduiden met de term God. Eckhart Tolle schrijft in één van zijn boeken dat hij voor God ook vaak Zijn gebruikt, omdat dat een meer open concept is en het woord God al zo vaak misbruikt is. Ook noemt hij het wel bewustzijn of het ongemanifesteerde. In werkelijkheid heeft niemand bewijs voor wat onze bron is, welke naam je er ook aan geeft.

Geen waarheid

Het voelt als ‘waar’, maar non-dualiteit wordt meestal niet als de absolute waarheid verkondigd. Dit heeft vooral te maken met bovengenoemd feit dat er niemand is die weet wat onze bron (dat wat er altijd al was) precies is, omdat deze woordloos is en tegelijkertijd door iedereen (onbewust) wordt ervaren.

Zelf zie ik non-dualiteit meer als een inzicht, deels filosofisch en deels wetenschappelijk, dat enorm veel rust en levenslust met zich meebrengt. Bij mij is het wel zo dat sinds het echt integreerde, ik het ook niet meer anders kan zien, in tegenstelling tot zoveel andere theorieën en religies die nooit dat gevoel van herkenning en innerlijk weten teweeg hebben gebracht. Ik ben dan ook heel benieuwd of anderen dat ook zo (gaan) ervaren.

Wordt vervolgd

Ik heb hiermee beknopt uiteengezet wat non-dualiteit allemaal niet is. Ongetwijfeld incomplete en nog wat onduidelijke informatie, maar er komt vanzelf meer structuur in. Mochten er vragen zijn: laat hieronder gerust een reactie achter (ben je hier voor het eerst, dan kan het een tijd duren voor je reactie zichtbaar is). Volgende keer heb ik het over een aantal inzichten die bij mij aanvankelijk voor verwarring hebben gezorgd.

Kijktip:

Alvast een eerste kijktip voor wie totaal onbekend is met non-dualiteit, waarbij filosoof Stine Jensen non-dualisme onderzoekt: