Het Ene – en hoe we het proberen te benoemen
Leestijd: 5 minuten
Mijn laatste blog over non-dualiteit dateert van 26 februari 2025, dat is op dit moment van schrijven bijna twee maanden geleden. Daarin kondigde ik de intentie aan om te schrijven over het Ene – dat geen twee is. Het werd uiteindelijk een ander onderwerp: de Waarheid ontmanteld. Dat blog lijkt alweer zo’n eeuwigheid geleden. Omdat ik tot dan toe met een bijna wekelijkse frequentie schreef, lijkt het nu misschien of het thema non-dualisme/Advaita mijn interesse heeft verloren. Niets is minder waar.
Het werd maart, de maand waarin de Internationale Vrouwendag plaatsvond. Wat weer de reden is dat ik dagelijks een vrouwenportret op steen schilderde en informatie deelde over bijbehorend ingrijpend verhaal in ‘De positie van de vrouw’. En inmiddels is het april, de maand waarin het tuinleven echt weer op gang is. Al mijn vrije tijd en energie van de afgelopen weken zit in tuinaarde, gieters vol water, zaden, zaailingen en de snoeischaar. Nu het allemaal op gang is geholpen, heb ik aan de vooravond van Pasen, weer tijd om te schrijven.
Hoe noem je Dat?
Terwijl ik met mijn handen in de aarde zat te wroeten, luisterde ik naar diverse podcasts en gedigitaliseerde satsangs van bekende namen in de Advaita-wereld. Wat mij wederom opviel, is dat iedere spreker een andere bewoording hanteert voor dat Ene – dat geen twee is. De een noemt het Liefde, of Het Absolute, de ander heeft het over God. Weer een ander noemt het Hoger Bewustzijn. Dat is op zichzelf niets nieuws. Het heeft vooral te maken met iemands achtergrond en overtuigingen. De overtuiging (inclusief felle bewoording) die er in sommige gevallen mee gepaard gaat, was me echter nog niet zo eerder opgevallen.
Ik heb in het blog ‘Verlichting en andere begrippen’ al uitgelegd dat er vele woorden, namen en termen worden gebruikt. Ieder met een totaal andere lading (filosofisch, spiritueel, wetenschappelijk enz.), maar met als overeenkomst dat alle benamingen ontoereikend zijn voor iets dat zich niet laat beschrijven. Juist omdat ieder woord slechts een concept is (of zoals sommige non-dualistische sprekers zeggen ‘een vingerwijzing’ of ‘richtingwijzer’), vind ik het zo lastig om een vast en stellig standpunt in te nemen, zoals sommigen lijken te doen. Wijlen Advaita-leraar Alexander Smit noemde het vaak ‘Dat’, met een hoofdletter dus; “Je bent al Dat waar je naar zoekt.” Mooi verwoord, maar in de vorm van het gesproken woord wel een beetje verwarrend. Dus, hoe noem je Dat nou echt?
Wat is het Ene werkelijk?
Om het te benoemen, moet je weten wat het is en dat is nou juist het ‘probleem’. Ik sloot bovenstaande inleiding af met: ‘Nu het allemaal op gang is geholpen…’. In deze context is ‘het’ best interessant. Wat laat zaad ontkiemen, planten en bomen groeien, bijen vliegen en wormen door de grond woelen? Zij denken er zelf helemaal niet over na. Wij mensen zijn de enige wezens die er een oorzaak voor willen bedenken, bij voorkeur wetenschappelijk verklaard. En die oorzaak moet dan ook weer een naam hebben. Naar gelang je achtergrond is dat iets goddelijks, of geef je er een biologische verklaring aan of een combinatie daarvan. Maar dat zijn slechts oppervlakkige verklaringen die de essentie niet raken; want wat is het werkelijk?
Mijn partner, die helemaal niets met dit onderwerp heeft, steekt er dikwijls de draak mee. “We hebben geen eigen wil, want we worden allemaal van boven bestuurd!”, wanneer bijvoorbeeld het onderwerp ‘kiezen/vrije keuze’ ter sprake komt. Waarmee hij gekscherend doet alsof ik geloof in een God die aan de touwtjes trekt of in een wereld, zoals in ‘The Matrix’ gesitueerd wordt. Hoewel (non-dualistische) filosoof Paul Smit deze film graag aanhaalt met de blauwe en rode pil als metafoor voor bewustzijn en Hoger Bewustzijn, geloof ik niet dat hij daadwerkelijk bedoelt dat het leven is zoals ‘The Matrix’ ons doet geloven. Maar wat dan wel?
De straffende God
Echt religieus opgevoed ben ik niet, behalve dan dat ik werd voorgelezen uit de kinderbijbel. Maar dat was meer vanuit een culturele dan religieuze gedachte. Wel werd ons het principe van bidden bijgebracht, maar dat hoefden we niet te doen en al helemaal niet op gezette tijden. Daar ben ik mijn ouders erg dankbaar voor, want het gaf mij de gelegenheid om zelf na te denken.
Dat erover nadenken deed ik ook. Mijn kennismaking met religie kwam voornamelijk door de scholen waarop ik zat. Eerst op een christelijke en daarna op een katholieke basisschool, later volgde ik christelijk middelbaar onderwijs. Ik vond het bestaan van een God zoals me daar werd geleerd niet echt aannemelijk. Hij moest veel vriendelijker zijn dan de straffende en oordelende God uit de schoollessen. Ik schrok er soms ook van hoe leeftijdsgenoten opgroeiden in een dogmatische opvoeding met allerlei strenge regels.
Zoveel mensen, zoveel goden
Toen ik op een dag, op mijn vaste fietsroute naar school de tekst “I saw God, she was black” op een muurtje geklad zag, wist ik dat hier een kern van waarheid in school. Ik dacht niet per se dat het waar was, maar ik durfde vanaf dat moment te denken dat God misschien niet die man op een troon in de hemel is. Ik ging anders kijken naar religies, ook naar de Griekse, Noorse en Keltische goden. Vanaf het moment dat die leus op de muur was geklad, stond alles voor mij open en daar voelde ik me goed bij.
Tegenwoordig deel ik de gedachte dat alle goden hetzelfde zijn: de Bron van ons bestaan en alles wat daaruit voortkomt. God, Allah, mythische goden, de Bron, Brahman; menselijke interpretaties van het Ene – dat geen twee is. Dat wat niet in woorden of beelden te vatten is en meer is dan goddelijk, omdat het alles is, inclusief onszelf. Van mij mag het naamloos blijven, maar blijf ik voor toepassing in geschreven en gesproken vorm bij ‘het Ene (dat geen twee is)’.
Wat zijn de meest voorkomende opties?
Onderstaande woorden doen een dappere poging te verwijzen naar hetzelfde ‘onbenoembare’ mysterie, misschien zit er iets tussen dat bij jouw achtergrond en overtuiging past?
Brahman – Uit het hindoeïsme / Advaita Vedanta: het absolute, grenzeloze beginsel waarin alles verschijnt.
Tao – Vanuit het taoïsme: het allesdoordringende pad, dat niet begrepen, maar wel kan worden geleefd.
God/Allah – Voor ons westerlingen de bekendste; binnen christelijke, islamitische en soefi-tradities de term voor het alomtegenwoordige, niet-persoonlijke beginsel (bij mystici als Meister Eckhart), ook aangeduid als Bron, Geest of Het Goddelijke.
Het Ene (dat geen twee is) – filosofisch-neutraal, een term die al werd gebruikt door Plotinus (filosoof uit de 3e eeuw), ook wel: Dat wat is, Zijn, Het Absolute, Het Grondeloze.
Bewustzijn – Populaire en duidelijke term in moderne non-dualiteit: verwijst naar datgene waarin alles verschijnt, zonder eigenschappen, ook wel Aanwezigheid, Energie.
Liefde – Voor de meer poëtisch-spirituele leraren om de inherente eenheid en openheid van het Ene te benadrukken.
Het Universum / Energie – New-age-termen met een kosmisch/wetenschappelijk sausje.