De positie van de vrouw

Leestijd: 4 minuten (dit geldt op 1 maart, daar komen iedere dag ca. 30 seconden leestijd bij)

Let op: de verhalen van de vrouwen zijn niet allemaal geschikt om aan kinderen voor te lezen. Mocht een beschilderde steen door een kind zijn gevonden, lees dan als ouder/voogd eerst de tekst zelf, zodat je het in begrijpelijke bewoording kunt uitleggen aan je kind.

Vorig jaar besteedde ik in maart, de maand waarin de Internationale Vrouwendag (8 maart) valt, aandacht aan bijzondere vrouwen. Vrouwen die hebben bijgedragen aan een mooiere wereld, op wat voor een manier dan ook. Hoewel ik er geen jaarlijkse traditie van verwacht te maken om in de maand maart 31 vrouwen te schilderen, kwam het dit jaar toch weer op mijn pad dankzij een brief over de onderdrukte positie van de vrouw.

Uit een liefdesbrief

Via Andrea Groot (Living Hip), kwam ik in aanraking met het verhaal van Gisèle Pélicot. Het gruwelijke drama dat Gisèle is overkomen, greep me naar de keel. Tegelijkertijd werd ik positief geraakt door Gisèle’s moed om uit de anonimiteit te treden. Ik deel hierbij een stukje tekst dat Andrea in haar liefdesbrief schreef (zo heet haar nieuwsbrief, een van de weinige nieuwsbrieven die het abonneren echt waard zijn).

De positie van de vrouw

Het thema van de Internationale Vrouwendag 2025 is ‘De vrouw van de toekomst’. Een heel mooi onderwerp. Toch besluit ik – net als vorig jaar – af te wijken van het internationale thema. Het verhaal van Gisèle inspireerde mij tot een ander thema; namelijk: ‘De positie van de vrouw’. Deze maand zal ik iedere dag een vrouw met jullie delen, die op wat voor een manier door mannen is onderdrukt en klein gehouden. Hetzij door fysieke mishandeling en/of seksueel misbruik, hetzij door mentale intimidatie. Het zijn vrouwen met verschillende achtergronden en culturen. Beroemd of juist minder bekend, jong en oud.

Uiteindelijk sluit dit thema indirect aan bij ‘De vrouw van de toekomst’, in die zin dat een groot deel van deze vrouwen iets heeft bereikt – al dan niet postuum – voor onze en/of hun eigen toekomst, ondanks of wellicht dankzij hun traumatische ervaringen.

Van alle tijden

De op de stenen geportretteerde vrouwen komen uit verschillende tijdperken en zijn slachtoffers van grote misdrijven. Het gaat om verkrachting, verminking, fysieke en mentale mishandeling en zelfs moord. Dit lijken misschien geen alledaagse geweldplegingen, maar niets is minder waar. Ook in onze moderne, westerse maatschappij ben je als vrouw niet automatisch veilig.

Overigens ben ik mij ervan bewust dat ook mannen slachtoffer kunnen zijn van dergelijke vormen van onderdrukking en mishandeling, zelfs door vrouwen. Toch is de positie van de vrouw aanmerkelijk kwetsbaarder, zowel op de werkvloer als privé. Zo is volgens het CBS 18% van de vrouwen slachtoffer van fysiek seksueel geweld, tegenover 1% van de mannen. Bij overige vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag en algemeen huiselijk geweld zijn vrouwen gemiddeld twee keer zo vaak slachtoffer dan mannen.

Statistisch gezien loop je als vrouw in de eigen woonomgeving het grootste gevaar, aangezien de (ex-)partner, of andere bekenden uit de familie- of vriendenkring het vaakst als dader kan worden aangewezen. Veel vrouwen zwijgen hierover, uit schaamte of uit angst, terwijl het uitspreken zo belangrijk is om deze vormen van misdaad tegen te gaan. Van de vrouwen die ik heb afgebeeld is het verhaal aan het licht gekomen, zij hebben de onderdrukte positie van de vrouw hiermee een stem gegeven. Ik heb niet de illusie dat ik met het verspreiden van wat stenen de wereld kan verbeteren, maar extra aandacht voor dit thema is beter dan geen aandacht.

Vrouwenmaand maart

Zondag 8 maart is het Internationale Vrouwendag, maar ik doop het net als vorig jaar om tot vrouwenmaand. Ik zal dit blog dagelijks uitbreiden met de afbeelding van een vrouw en een stukje begeleidende tekst. De stenen waarop zij zijn afgebeeld worden verspreid door Houten e.o. met daarop een link naar dit blog.

1 maart – Gisèle Pélicot

Gisèle Pélicot (1952-, Frankrijk) was jarenlang slachtoffer van ernstig seksueel misbruik door haar echtgenoot, Dominique Pélicot. Tussen 2011 en 2020 werd ze door haar man gedrogeerd en verkracht. Daarbij nodigde hij ook meer dan 70 andere mannen uit om haar te misbruiken, terwijl ze bewusteloos was. Gisèle ontdekte deze gruweldaden pas in 2020. Dominique werd gearresteerd voor het heimelijk filmen van vrouwen in een supermarkt en de politie vond tevens het beeldmateriaal van de aanrandingen. Gisèle koos ervoor haar anonimiteit op te geven. Ze stond een openbare rechtszaak toe om het bewustzijn over seksueel geweld te vergroten. Haar moedige optreden maakte haar tot een feministisch icoon. Het leidde in december 2024 tot de veroordeling van haar ex-man en tientallen medeplichtigen.

2 maart – Mahsa Amini

Mahsa Amini (1999-2022, Iran) was een jonge, Koerdisch-Iraanse vrouw die op 16 september 2022 overleed na arrestatie door de Iraanse zedenpolitie. Ze werd beschuldigd van het niet correct dragen van haar hijab. Ze werd op het politiebureau zo ernstig mishandeld dat ze in coma raakte. Mahsa overleed uiteindelijk in het ziekenhuis aan een hersenbloeding door schedelbreuk. Haar dood leidde tot wereldwijde protesten tegen vrouwenonderdrukking en de strikte kledingvoorschriften in Iran. Mahsa werd een symbool voor de strijd voor vrouwenrechten in het land.

3 maart – Ayaan Hirsi Ali

Ayaan Hirsi Ali (1969-, Somalië/Nederland/VS) is een Somalisch-Nederlands-Amerikaanse activist, schrijver en voormalig politicus. Ze ontvluchtte een geschiedenis van genitale verminking, misbruik en een gedwongen huwelijk. Ze vroeg asiel aan in Nederland, waar ze later parlementslid werd. In die tijd ontstond er commotie over de manier waarop ze haar Nederlandse nationaliteit heeft verkregen; ze zou om haar eigen veiligheid te waarborgen een andere naam hebben opgegeven. Inmiddels woont zij in de V.S., waar ze voor een denktank werkt. Ayaan zet zich tot de dag van vandaag in voor vrouwenrechten en vrijheid van meningsuiting. Ze verzet zich – niet zonder gevaar voor eigen leven – tegen religieus extremisme en dan met name tegen vrouwenonderdrukking binnen conservatieve islamitische gemeenschappen.

4 maart – Astrid Holleeder

Astrid Holleeder (1965-, Nederland) is advocaat en auteur. Ze is tevens de zus van de beruchte crimineel Willem Holleeder. Ze werd jarenlang geïntimideerd en bedreigd door haar broer en besloot uiteindelijk tegen hem te getuigen in meerdere strafzaken. Doordat ze zich jarenlang had opgesteld als iemand die haar broer kon vertrouwen, was het haar gelukt bewijsmateriaal tegen hem te verzamelen, waaronder geluidsopnames. Deze moedige daden brachten haar eigen leven in gevaar, maar droegen uiteindelijk bij aan zijn veroordeling. In haar boek “Judas”, beschrijft ze onder andere de angstaanjagende controle van haar broer. Op de steen is de foto afgebeeld zoals die op de cover van haar boek staat.

5 maart – Sylvia Plath

Sylvia Plath (1932-1963, VS) was een briljante dichteres en schrijfster, maar werd haar hele leven geconfronteerd met de beperkingen die vrouwen in haar tijd werden opgelegd. Ze worstelde met depressie en een verstikkend huwelijk met haar man Ted Hughes (eveneens dichter), die haar ontrouw was en haar psychisch zou hebben gemanipuleerd. In haar semi-autobiografische roman ‘The Bell Jar’ schetst ze de onderdrukking van vrouwen in de jaren ’50 en de druk om te voldoen aan traditionele vrouwelijke rollen. Sylvia is een tragisch voorbeeld van hoe getalenteerde vrouwen in een samenleving beperkt, gemanipuleerd en tot wanhoop gedreven konden worden. Haar werk en leven zijn sindsdien een inspiratiebron geworden voor feministische literatuur.

6 maart – Natascha Kampusch

Natascha Kampusch (1988-, Oostenrijk) werd in 1998 op tienjarige leeftijd ontvoerd door Wolfgang Přiklopil en acht jaar lang vastgehouden in een kleine kelder in zijn huis. Tijdens haar gevangenschap werd ze psychologisch en fysiek mishandeld. In 2006 lukte het haar om te ontsnappen, waarna haar ontvoerder zichzelf van het leven beroofde. Kampusch schreef een boek over haar ervaringen (‘3096 Tage’). Tegenwoordig zet ze zich in voor slachtoffers van ontvoering en misbruik.

7 maart – Tarana Burke

Tarana Burke (1973-, VS) wordt gezien als de oprichtster van de #MeToo-beweging, waarmee ze misbruik door mannen aan de kaak stelt en slachtoffers een stem geeft. Tarana werd zelf als kind meermaals verkracht en seksueel misbruikt. Mede dankzij haar moeder lukte het haar om deze gewelddadige ervaringen te verwerken. Ook stimuleerde haar moeder haar om zich in te zetten voor de lokale gemeenschap. Tarana richtte in 2003 Just Be Inc. op. Deze non-profitorganisatie bood steun aan meisjes van 12 tot 18 jaar, die slachtoffer waren geweest van seksueel geweld. Om aandacht te vragen voor het feit dat seksueel misbruik en ander grensoverschrijdend gedrag wijdverbreid in de maatschappij aanwezig is, gebruikte ze vanaf 2006 de uitdrukken Me Too. Dit werd na 2017 mede door actrice Alyssa Milano op sociale media overgenomen en verspreid als hashtag: #MeToo.

Internationale vrouwendag 2025: 8 maart – Nadia Murad

Nadia Murad (1993-, Irak) is een overlevende van IS-seksslavernij. Sinds 2016 is zij de eerste goodwillambassadeur van de Verenigde Naties voor de Waardigheid van de Slachtoffers van Mensenhandel. In augustus 2014 werden in Kocho bij Sinjar alle mannen door IS vermoord. Ook de moeder van Nadia werd vermoord, evenals tachtig andere oudere vrouwen die voor IS geen seksuele waarde hadden. De jonge vrouwen werden verkocht, misbruikt en uitgebuit. Nadia wist een aantal maanden later naar Europa te vluchten en werd een woordvoerster van de slachtoffers van de systematische toepassing van seksueel geweld door IS op vrouwen. In 2018 ontving zij hiervoor de Nobelprijs voor de Vrede.

9 maart – Laxmi Agarwal

Laxmi Agarwal (1990-, India) werd op 16-jarige leeftijd aangevallen door een 17 jaar oudere man die een gevaarlijk zuur in haar gezicht gooide. De aanleiding was dat zij zijn beide huwelijksaanzoeken heeft afgewezen. Haar aanvaller deed zijn eerste aanzoek toen ze 15 jaar oud was, bij het tweede aanzoek, tien maanden later, wees ze hem opnieuw af, waarna ze kort erna werd aangevallen met het bijtende zuur. Ze overleefde de zuuraanval ternauwernood, maar is blijvend verminkt. Inmiddels is ze een bekend activiste tegen gendergerelateerd geweld en zet ze zich in voor andere Indiase zuuraanval-slachtoffers. Ze is inmiddels getrouwd en moeder geworden en heeft – naar eigen zeggen – een gelukkig leven.

10 maart – Harriet Tubman

Harriet Tubman (1823-1913, VS) ontsnapte uit de onderdrukking van de slavernij en hielp naar schatting 70 anderen te bevrijden. Ze deed dit o.a. door gevaarlijke reizen via de Underground Railroad naar het zuiden te ondernemen, ondanks het patriarchale en racistische systeem dat haar probeerde tegen te houden. Ze schuwde niet om zichzelf met wapens te verdedigen en wist dankzij haar standvastigheid en moed veel te bereiken. Later heeft ze anderen als eerste vrouwelijke legeraanvoerder geholpen om honderden andere slaven te bevrijden. Op nog latere leeftijd zette ze zich in voor het vrouwenkiesrecht. De indrukwekkende film over haar leven (‘Harriet’ – 2019) is nog steeds op Netflix te bekijken.

11 maart – Gisèle Halimi

Gisèle Halimi (1927-2020, Frankrijk) Halimi was een Frans-Tunesische advocaat, feministe en activiste die zich inzette tegen seksueel geweld en onderdrukking van vrouwen. Ze groeide op in een gezin waarin vrouwen een minderwaardige en onderdrukte rol hadden. Iets waar ze zich al op jonge leeftijd tegen verzette. Ze verdedigde vrouwen die vervolgd werden voor abortus of verzet tegen onderdrukking. Zoals de beroemde Djamila Boupacha-zaak, waarin een Algerijnse vrijheidsstrijdster werd verkracht en gemarteld door Franse soldaten. Halimi speelde een sleutelrol in de Franse feministische beweging en de hervorming van wetgeving rond seksueel geweld.

12 maart – Phoolan Devi

Phoolan Devi (1963-2001, India) is ook wel bekend als de ‘Bandietenkoningin’. Phoolan groeide op in een armoedig gezin. Ze werd op jonge leeftijd uitgehuwelijkt aan een man die drie keer zo oud was als zijzelf. Ze werd door hem meermaals verkracht en mishandeld. Phoolan sloot zich aan bij een bende en werd slachtoffer van een groepsverkrachting door een rivaliserende bende. Later begon ze haar eigen bende en nam wraak op al haar verkrachters. Uiteindelijk gaf ze zichzelf in 1983 vrijwillig over aan de politie. Dit met de eis dat zij en haar bendeleden een eerlijk proces kregen. Ze wachtte elf jaar in hechtenis op een vonnis, in 1994 werden alle aanklachten ingetrokken en is ze vrijgelaten. Later werd ze politica en werd ze hét symbool voor vrouwenrechten, tot ze in 2001 door een groep gemaskerde mannen voor haar eigen woning werd vermoord.

13 maart – Lupita Nyong’o

Lupita Nyong’o, (1983-, Mexico/Kenia) kun je kennen van 12 Years a Slave en Black Panther. Ze is niet alleen een Oscarwinnende actrice, maar ook een uitgesproken stem tegen seksueel misbruik in Hollywood. Ze onthulde dat ze door Harvey Weinstein onder druk werd gezet om seksuele handelingen te verrichten. Iets wat ze uiteindelijk wist te vermijden. Haar openheid hierover maakte haar een belangrijke stem in de #MeToo-beweging. Ze heeft haar eigen platform gebruikt om anderen te steunen en de machtsdynamiek in Hollywood bloot te leggen.

14 maart – Celeste Manno

Celeste Manno (1993-2020, Australië) werd maandenlang gestalkt en obsessief achtervolgd door een oud-collega. Uiteindelijk drong hij haar huis binnen en heeft hij haar op brute wijze vermoord. In februari 2024 werd hij veroordeeld tot 36 jaar gevangenisstraf met kans op vervroegde vrijlating in 2050. Hoewel Celeste zelf geen rol heeft kunnen spelen in een betere toekomst voor zichzelf en andere vrouwen, heeft haar zaak wel tot gesprekken over geweld tegen vrouwen en tot de noodzaak van strengere wetten tegen stalken geleid.

15 maart – Oprah Winfrey

Oprah Winfrey (1954-, VS) groeide op in een gezin vol armoede. Ze werd op hele jonge leeftijd slachtoffer van seksueel misbruik door familieleden en kennissen, wat uiteindelijk uitmondde in een zwangerschap. Haar zoon overleed echter kort na de geboorte. Haar moeilijke jeugd heeft haar er niet van weerhouden een succesvolle carrière op te bouwen. Als talkshowhost en mediamagnaat gebruikt ze haar platform om aandacht te vragen voor seksueel misbruik en andere trauma’s. Daarnaast steunt ze de wetgeving tegen kindermisbruik en zet ze zichzelf ook in voor liefdadigheidswerk om misbruikte kinderen te helpen.

16 maart – Lady Gaga

Lady Gaga (1986-, VS) onthulde dat ze op 19-jarige leeftijd werd verkracht door een muziekproducent. Jaren later vertelde ze dat dit trauma leidde tot posttraumatische stressstoornis (PTSS). Dit uitte zich in paniekaanvallen, chronische pijn en dissociatie. Ze gebruikt haar muziek en platform om bewustzijn te creëren rond seksueel misbruik en geestelijke gezondheid. Ze richtte de ‘Born This Way Foundation’ op: een organisatie die zich inzet voor de mentale gezondheid van jongeren. Lady Gaga werkte samen met psychologen en activisten om het stigma rond PTSS en trauma te doorbreken. Ook pleit ze voor betere hulpverlening aan slachtoffers.

17 maart – Salma Hayek

Salma Hayek (1966-, Mexico) is een bekende, Mexicaans-Amerikaanse actrice die openlijk heeft gesproken over de seksuele intimidatie en dreigementen die ze onderging van Harvey Weinstein. Tijdens de productie van de film Frida (2002) werd ze door Weinstein onder druk gezet om naakt- en seksscènes te spelen en werd ze fysiek en verbaal geïntimideerd – tot doodsbedreigingen aan toe. Ze weigerde en moest vechten om haar film gerealiseerd te krijgen. Salma is een uitgesproken voorvechter van vrouwenrechten en gelijke kansen in Hollywood en strijdt nog steeds tegen de systematische onderdrukking en intimidatie van vrouwen in de filmindustrie.

18 maart – Recy Taylor

Recy Taylor (1919–2017) – Recy was een Afro-Amerikaanse vrouw die in 1944 in Alabama werd ontvoerd en verkracht door zes blanke mannen. Ondanks haar dappere getuigenis zijn haar verkrachters nooit vervolgd of gestraft om hun gruwelijke misdaad. Hoewel zij (alsook haar familie) gedurende haar leven meermaals met de dood is bedreigd, wordt Recy door nabestaanden herinnerd als een humorvolle, gevatte en vooral moedige vrouw. Haar zaak is symbool geworden voor de strijd tegen seksueel geweld. Het inspireerde het vroege werk van burgerrechtenactiviste Rosa Parks over wie ik een jaar geleden een stukje schreef (zie bijzondere vrouwen onder 14 maart).

19 maart – Berta Cáceres

Berta Cáceres (1971-2016, Honduras) – Berta was een milieuactiviste die zich vooral inzette tegen grootschalige projecten die inheemse gronden vernietigden. Haar belangrijkste strijd was tegen de bouw van de Agua Zarca-dam op de Gualcarque-rivier, een heilige rivier voor de Lenca-gemeenschap. Dit project werd gesteund door grote multinationals en de Hondurese overheid, maar de lokale bevolking werd niet geraadpleegd en zou worden verdreven. Berta kreeg constante doodsbedreigingen en werd fysiek mishandeld. De Hondurese staat en bedrijven bestempelden haar als een ‘vijand van de vooruitgang’. Ze werd dan ook meerdere keren gearresteerd op valse beschuldigingen. Uiteindelijk werd Berta een dag voor haar 45^e verjaardag in haar eigen huis vermoord. De moord werd beraamd door medewerkers van DESA (het bedrijf achter de bouw van de dam) vanwege haar strijd tegen landonteigening en patriarchaal geweld.

20 maart – Irom Sharmila

Irom Sharmila (1972-, India) – Irom is ook wel bekend als de “IJzeren Dame van Manipur”. Ze voerde een hongerstaking van 16 jaar tegen (seksueel) geweld door het Indiase leger in de deelstaat Manipur. Haar protest begon op 2 november 2000, nadat tien onschuldige burgers in Malom (Manipur) waren doodgeschoten door paramilitaire troepen. Die dag besloot ze te stoppen met eten en drinken om zo te strijden tegen onderdrukking en mensenrechtenschendingen die burgers – en met name vrouwen – in Manipur troffen. Ze werd herhaaldelijk gearresteerd, geïsoleerd gevangen gezet en onder dwang gevoed; dit werd internationaal bekritiseerd als een schending van de mensenrechten. Het is haar helaas niet gelukt om haar doel te bereiken, wel heeft ze met haar actie wereldwijde aandacht gekregen voor de mensenrechtenschendingen en het seksueel geweld door het leger in noordoost-India.

21 maart – Dita Indah Sari

Dita Indah Sari (1972-, Indonesië) – Dita groeide op in een tijd waarin het land onder de dictatuur van Suharto stond. Dit was een regime dat onder andere vakbonden onderdrukte en arbeidersrechten negeerde. Al op jonge leeftijd werd Dita een uitgesproken mensenrechten- en vakbondsactiviste, vooral gericht op de rechten van laagbetaalde arbeiders, met name vrouwen in de textielindustrie. Tijdens een van de door haar georganiseerde stakingen werd ze gevangengezet. Ze werd jarenlang onderdrukt en mishandeld vanwege haar strijd voor de rechten van (vooral vrouwelijke) arbeiders in een extreem patriarchaal en repressief systeem. In 2001 ontving ze de Ramon Magsaysay Award, (de ‘Aziatische Nobelprijs’), voor haar moedige leiderschap in de vakbondsbeweging. Uiteindelijk maakte ze een overstap naar de politiek om zo meer gedaan te krijgen. Ondanks de vele pogingen om haar de mond te snoeren, blijft ze zich inzetten voor sociale rechtvaardigheid.

22 maart – Susan Brison

Susan Brison (1956-, VS) – Susan Brison is een Amerikaanse filosofe en hoogleraar. Ze specialiseert zich in filosofie, ethiek en mensenrechten. De focus ligt hierbij op de psychologische en maatschappelijke gevolgen van seksueel geweld. In 1990 werd Susan zelf slachtoffer van een gewelddadige verkrachting en moordpoging tijdens een verblijf in Frankrijk. Ze werd gewurgd en voor dood achtergelaten. Dit trauma veranderde haar leven en academische werk. Na haar herstel begon ze te schrijven en spreken over seksueel geweld, trauma en de manier waarop diverse samenlevingen met slachtoffers omgaan. Hiermee heeft ze bijgedragen aan een groter begrip, met name ook in de academische wereld, voor de gevolgen van trauma.

23 maart – Eve Ensler

Eve Ensler (1953-, VS) – is een schrijfster, feministe, activiste en toneelschrijfster. Ze is vooral bekend van “The Vagina Monologues”, een baanbrekend toneelstuk dat wereldwijd werd opgevoerd. Dit maakte de ervaringen van vrouwen met seksualiteit, geweld en empowerment (het proces waarbij iemand wordt gestimuleerd om zelfstandig te beslissen, te handelen en voor zichzelf op te komen) bespreekbaar. Als kind werd Eve seksueel, fysiek en emotioneel mishandeld door haar vader. Ze spreekt openlijk over de gevolgen van deze traumatische mishandeling. Zoals over haar eigen angststoornissen en dissociatie. Het er in het openbaar over schrijven en spreken, heeft haar niet alleen geholpen met haar eigen verwerking verwerking. Het heeft ook andere vrouwelijke slachtoffers geïnspireerd er over te spreken. Eve heeft hiermee bijgedragen aan bewustwording en steun aan overlevenden en dat heeft weer invloed gehad op de wetgeving.