Wat levert non-dualiteit op?

Leestijd: 8 minuten

Waar ik het tot nu toe relatief weinig over heb gehad, is het nut van deze blogs. Wat levert non-dualiteit op? Wat maakt het nou zo interessant? Ik kan hierbij alleen uit eigen beleving spreken: het levert in de letterlijke zin eigenlijk helemaal niks op.

Non-dualiteit begrijpen is niet zozeer een kwestie van intellectueel begrip, of van iets doen, maar van ervaren. De grootste transformatie zit in je persoonlijke beleving. Je zult vooral ervaren dat er geen wonderen gebeuren. Je hebt nog steeds te maken met tegenslagen en meevallers. Er is dood en nieuw leven. Misschien zijn er periodes van grote rampspoed en sprankelende welvaart. Daar verandert non-duaal inzicht helemaal niks aan.

“Pijn is onvermijdelijk, lijden is optioneel.” – Haruki Murakami

De dramaqueen druipt af

Non-dualiteit is dan ook geen training in persoonlijke ontwikkeling naar de beste versie van jezelf. Het is niet zoals bij een cursus manifesteren, waarbij wordt beloofd dat je straks een goedlopend bedrijf hebt of een tweede appartement met zwembad op Ibiza. Je leert niet naar je grootste wens te leven. Er zijn geen beloftes, je kunt niks behalen.

Het is zelfs zo dat je inlevert: met name gedachten en overtuigingen waaraan je ooit gehecht was. Dit heeft een heel belangrijk gevolg voor je ego: je innerlijke dramaqueen (/-king/…) druipt van het toneel af. Dat laatste is op zich wel winst, tenzij je er heel erg aan gehecht bent om in de slachtofferrol te zitten. Kennis over ‘de eenheid van alles’ schept innerlijke rust en maakt een einde aan lijden. Dat heeft indirect ook gevolgen voor je omgeving.

Problemen verdwijnen

Bij mij is de beleving van het hebben van een probleem getransformeerd naar de beleving van een situatie die zich voordoet. Dit is een wezenlijk verschil, met name voor de emotionele verwerking. Een situatie is nooit alleen maar goed, of alleen maar slecht. Iets wordt pas goed of slecht als we erover gaan nadenken en er een mening over vormen.

“Er zijn geen problemen, alleen situaties” – Eckhart Tolle

Zonder gedachten is het alleen maar een gebeurtenis, geen probleem. Deze benadering is geen vorm van escapisme, waarbij problemen uit de weg worden gegaan. Het is een andere kijk op voorvallen. Op den duur zijn er niet langer piekergedachten over een situatie, alleen nog functionele gedachten. Dat wil niet zeggen dat je geen verdriet of boosheid kunt ervaren. Maar tranen laten vloeien, is niet hetzelfde als lijden. Een irritatie die opkomt, is niet hetzelfde als een probleem hebben.

Geen mening

Wat ook vermindert is het constant klaar hebben staan van een mening. Ik doe nog wel constateringen, maar er hangt nog maar zelden een veroordeling aan. Soms wordt mij om een mening gevraagd. Vroeger zou er dan meteen een antwoord komen, nu merk ik steeds vaker dat ik daar over na moet denken. Zintuiglijke voorkeuren zijn er overigens wel in dezelfde mate. Eten wordt nog steeds onbewust beoordeeld als lekker, of misschien niet zo smakelijk. Ik kan ook genieten van een uitzicht dat ik even daarvoor als mooi heb bestempeld. Het is meer het veroordelen dat is afgenomen.

Dit is niet voortgekomen uit een innerlijke behoefte. Ook is het geen bewust aangeleerde houding, omdat iets of iemand mij heeft geleerd dat het beter zou zijn. Het is zelfs geen aangemeten imago, waarbij de mening wel in mijn gedachten verschijnt, maar ik hem niet meer uit, omdat ik bijvoorbeeld vind dat ik daar boven sta. Het was een onbewust proces. Op een dag viel het me ineens op: er komt gewoon nog maar zelden spontaan een (functieloze) mening in mij naar boven. Ik denk dat dit het gevolg is van het fenomeen ‘eenheidsbewustzijn’. Maar mogelijk heeft mijn ego gewoonweg een andere positie ingenomen.

Afbrokkelen

Ik ervaar dus vooral dat ik niet zozeer iets heb gekregen. Het is meer dat de non-duale zienswijze iets heeft laten afbrokkelen wat in de weg zat, zonder dat ik me daar ooit bewust van was. Het heeft geleidelijk mijn manier van denken en handelen veranderd. Kortom, het levert niet iets op, het laat iets verdwijnen.

Dit proces heeft zich voltrokken zonder voorkennis over deze mogelijke uitkomst. Pas later vernam ik dat bij anderen zich ongeveer hetzelfde in dezelfde volgorde heeft afgespeeld. Het is dus geen placebo-effect, omdat ik van te voren al wist wat me te wachten stond. Sterker nog, het heeft echt een tijd geduurd voordat ik blijvend werd ‘gegrepen’. Ik heb het hele onderwerp non-dualiteit dan ook vaak weer in verwarring naast me neergelegd. Pas vele podcasts, interviews, hoorcolleges, boeken en lezingen later, schoven de spreekwoordelijke puzzelstukken in elkaar.

Mindfulness als hulpmiddel

Wanneer je je verdiept in non-dualiteit, merk je dat het vaak hand-in-hand gaat met aandachtstrainingen zoals mindfulness of vormen van meditatie. Het verkrijgen van meer rust wordt niet alleen veroorzaakt door de non-dualiteitsleer; mindful leven speelt ook een rol. Ik denk dat ik daar zo rond 2010 voor het eerst over las. Mindfulness is als principe al eeuwenoud, maar ontwikkelde zich in die periode razendsnel tot een soort hype. Ik ben niet heel trendgevoelig, dus ik negeerde het destijds maar een beetje. Bovendien vond ik mijzelf al heel erg ‘in het nu’.

Pas toen ook mijn gewaardeerde vrienden het aanprezen, bedacht ik dat het misschien niet helemaal onzin was. Ik heb het al een paar keer gehad over Eckhart Tolle. Hij wordt gezien als een non-dualist, maar is vooral bekend als leraar op het gebied van mindfulness. Uiteindelijk las ik een paar boeken, omdat een vriendin van me herhaaldelijk aandrong dat het echt wat voor mij was. Zelfs toen ging ik niet meteen voor de bijl, ik las alleen maar vaag geneuzel over pijnlichamen, ego en ontwaken. De waardering kwam pas veel later, aangezien zijn quotes steeds maar voorbij kwamen tijdens het lezen en luisteren over non-dualiteit en ik ze nog ging begrijpen ook.

“Het begint met stil-zijn en je focussen op dat ene moment waar toekomst en verleden ons niet afhouden van wie we werkelijk zijn.” – Eckhart Tolle

Mindfulness; aandacht voor het ‘nu’ en je omgeving, draagt zeker bij aan het proces zoals ik hierboven heb beschreven. Doordat je af en toe even uit de sleur van alledag stapt en met aandacht kijkt naar wat zich op dit moment allemaal afspeelt, komt vanzelf het inzicht dat er in het kale ‘nu’ (dus dit specifieke ogenblik, ontdaan van alle gedachten, oordelen en overtuigingen) niet zoveel aan de hand is. Ook als je niets hebt met de non-dualiteitsleer, helpt die aandacht voor het ‘nu’ bij het reduceren van stress.

Magische formule

Om antwoord te geven op wat non-dualiteit (al dan niet met hulp van mindfulness) ‘oplevert’, is dit een redelijke samenvatting zoals het in ieder geval bij mij is (en waarvan ik ook van anderen heb vernomen dat zij dit ervaren):

• in het algemeen: minder stress*
• frustraties, angsten en piekergedachten zijn er nog zelden en als ze er zijn, dan is dat kortdurend
• lijden en schuldbeleving verdwijnen volledig
• er is acceptatie van het nu, ongeacht de situatie
• niet langer vooraf verwachtingen hebben of achteraf hechten aan de uitkomst van een plan
• ik ben minder (ver)oordelend en heb meer mededogen en begrip naar mezelf en mijn omgeving
• de (behoefte aan) controle neemt af

Wat is de magische formule? Ik heb hier geen zinnig antwoord op. Wel denk ik dat het een soort kringloop-proces is. Wanneer je doorkrijgt dat je echt geen vrije wil hebt (ondanks die sterke beleving van het maken van keuzes), weet dat tijd een illusie is en beseft dat wij allen onderdeel van één energie in beweging zijn, dan snap je uiteindelijk dat alles gewoon gebeurt. Je ervaart (bij vlagen) het eenheidsbewustzijn, wat je weer terugbrengt naar de ervaring van geen vrije wil etc.

Oftewel: weten dat het is zoals het is. Er is alleen ‘nu’ en dit moment had nooit anders kunnen zijn dan het nu is. Dit is niet hetzelfde als het teleologisch determinisme van Aristoteles, waarbij men ervan uitgaat dat alles met een reden gebeurt en een doel heeft. Of dat verleden en toekomst vastliggen. Het is ook niet zoals het nihilisme van Frederich Nietzsche, waarbij het leven juist zonder zin, doel of intrinsieke waarde verloopt. Non-dualisme gaat over het onderdeel zijn van de universele energie of bron. Dat gegeven is de kern waar alle non-duale inzichten steeds naar te herleiden zijn.

*) Waarom ‘minder stress’ en niet ‘zonder stress’? Met name de chronische stress is afgenomen. Acute stress is meestal een fysieke reactie op bijvoorbeeld een gevaarlijke of anderszins heftige situatie. Dit zal naar mijn idee nooit verdwijnen, omdat dit voortkomt uit overlevingsdrang: een oerinstinct. Ook ben ik als hoogsensitieve ADD-er gevoelig voor prikkels. Langdurige blootstelling aan harde geluiden, fel licht, extreme geuren enzovoorts, geeft nog steeds fysieke stress. Tegelijk is er dan acceptatie dat het zo is en besef dat het ook weer voorbij gaat, oftewel: er is fysiek ongemak, geen lijden.