Principieel inconsequent

Leestijd: 5 minuten

Onlangs sprak iemand de woorden: “dat is ook niet heel consequent” naar me uit. De aanleiding weet ik niet meer en doet er voor het verhaal niet toe. Het was in ieder geval tegen mij persoonlijk gericht en volledig terecht opgemerkt. Ik ben zeker niet consequent en al helemaal niet principieel. Nooit echt geweest ook.

Dat heeft een reden. Als ik vasthoud aan principes of consequent handel omdat ik mezelf ooit iets heb voorgenomen of wijsgemaakt (oftewel: mijn gedachten geloof), word ik star en onbuigzaam. Principes worden immers onder bepaalde omstandigheden gesmeed en omstandigheden zijn voortdurend aan verandering onderhevig. Een bepaald principe kan handig zijn als startpunt of richting, maar iedere situatie of persoon vraagt om een eerlijk ‘proces’.

Uitzondering voor toiletpapier

Lang geleden, ik was denk ik net twintig, las ik in een boek een uitspraak met de strekking “mensen met principes vertrouw ik niet”. De betekenis van dat citaat is altijd blijven hangen, want ik voelde dat ook zo, terwijl voor het gros een mens met sterke principes juist overkomt als een betrouwbaar persoon. Iemand die vasthoudt aan principes, hoeft in feite niet na te denken. Hij/zij handelt immers vanuit zijn/haar standpunten en bepaalde overtuiging. De uitkomst van dergelijk gedrag is overzichtelijk en voorspelbaar, maar naar mijn idee niet authentiek, flexibel en zuiver.

Sommige principes zijn uiteraard wel goed: het zorgt voor moreel en leefbaarheid in een samenleving. Als iedereen maar zou doen wat hem of haar uitkomt, wordt het een ongeregeld zooitje. Ik heb het dan ook niet over fundamentele principes als ‘niet doden’, ‘niet stelen’, of ‘niet liegen’. Laat die maar overeind. Of het toiletpapier bijvullen als je de laatste rol hebt gepakt: ik doe mijn uiterste best om dat heel consequent te blijven doen. Ik heb het over principieel gedrag van andere aard. Veel mensen handelen immers vanuit strakke overtuiging, zonder dat ze echt naar de situatie kijken. Het is net zo erg als handelen vanuit aannames en conditionering.

Vier belangrijke vragen

Mensen zouden zich vaker moeten afvragen of het goed is wat ze doen en of hun gedachten kloppen. Byron Katie ontwikkelde een vragenplan om een einde te maken aan persoonlijk lijden. Het bestaat uit vier ijzersterke vragen die laten zien dat je je eigen gedachten niet altijd serieus moet nemen.

1. Is het waar?
2. Kun je absoluut zeker weten dat het waar is?
3. Hoe reageer je op die gedachte?
4. Wie zou je zijn zonder die gedachte?

Deze vier vragen zou je jezelf je hele leven moeten afvragen. Niet alleen als het gaat om gedachten, persoonlijke ontwikkeling en transformatie. Ze zijn multi-inzetbaar. Met name de eerste twee zijn essentieel als het gaat om aannames en vasthouden aan principes.

De politicus

Een fictief en tegelijk actueel voorbeeld is de politicus. Niet dat ik nou zoveel verstand heb van politiek, maar dat is ook niet nodig om de volgende situatie te schetsen. Stel, we hebben een politicus die een partij heeft opgericht waarbij het zijn ideaal is dat mensen hem vertrouwen. Hij is iemand die doet wat hij belooft. Hij is zo trots op zijn integriteit dat hij tijdens coalitieonderhandelingen standvastig zegt: “Ik doe geen water bij de wijn. Ik blijf bij mijn standpunten.”

Deze fictieve politicus blijft vervolgens alles blokkeren wat niet 100% strookt met zijn partijstandpunten. De gevolgen zijn voorspelbaar: alle onderhandelingen klappen. Belangrijke wetten en hervormingen lopen vertraging op of sneuvelen. Principes kunnen lijken op het tonen van ruggengraat, maar in werkelijkheid is nuance nodig om te kunnen samenwerken en vooruitgang te boeken. In dit geval zou de politiek erbij gebaat zijn als de politicus zichzelf afvraagt of het echt, onbetwistbaar waarheid is waar hij aan vasthoudt. Standpunten zijn nooit helemaal waar of onwaar / goed of fout. Meestal zijn ze onwaar en waar tegelijk. Het is slechts de invalshoek die bepaalt hoe je een situatie, persoon of object ziet.

Consequent en principieel zijn in de opvoeding

Principes hebben en consequent zijn werpt lang niet altijd vruchten af. Het tegenovergestelde overigens ook niet per se. Vooral in de opvoeding is het lastig om daar een middenweg in te vinden. Er is mij geleerd dat voor kinderen duidelijkheid en structuur belangrijk is. Regels werken schijnbaar alleen als je ze consequent toepast. En ergens is dat natuurlijk waar.

Ik schrijf dit blog niet alleen omdat ik bepaalde ideeën over principes heb, maar ook omdat het mij simpelweg niet lukt om principieel en consequent te zijn. Ik zei vroeger altijd: “ik verzorg mijn kinderen, stuur ze bij waar nodig, behoed ze voor gevaar en verder voeden ze zichzelf wel op”. Dat was niet geheel uit de lucht gegrepen om mijn onbekwaamheid als opvoeder te verdoezelen. Als je goed naar je kinderen kijkt en luistert, dan zie je dat de grootste invloed in de opvoeding hun eigen spiegelneuronen zijn. Het goede voorbeeld geven is in mijn ogen belangrijker dan optreden als een drilsergeant.

Ik heb een legitiem excuus

In werkelijkheid lukt het me gewoon niet om me aan mijn eigen opvoedregels te houden, al zou ik het willen. Ik heb overigens een legitiem en aangetoond excuus: het schijnt iets met mijn vergeetachtige en chaotische ADD-brein te maken te hebben. Wat de verklaring ook is, ik heb ‘consequent zijn’ losgelaten. Iets waar ik steeds meer de positieve keerzijde van ervaar.

Inconsequentie is in de opvoeding misschien onpraktisch als je bepaalde leefregels en etiquette wilt bijbrengen, maar het heeft ook voordelen. Mijn kinderen hebben met mij als voorbeeld misschien geen strakke discipline bijgebracht gekregen, maar ik leer ze (hopelijk) openheid en wederzijds begrip. Dat wil niet zeggen dat ik nooit ‘op mijn strepen sta’, maar ik vind het belangrijk om ze te laten zien dat er altijd ruimte is om eerst te luisteren en dan pas te kiezen*.

*) Nu spreek ik ogenschijnlijk eerdere blogs tegen, want we hebben geen vrije wil en dus geen eigen keuze. Maar het ontbreken van een vrije wil zie je pas als je kijkt hoe keuzes worden gevormd. Binnen de illusie waarin wij leven worden er keuzes gemaakt en voelt het alsof wij dat zelf doen. Dus in die zin is er sprake van eigen keuze. Maar al zou het wel tegenspreken zijn, dan past het in ieder geval in het thema. Want in principe ben ik niet consequent, maar principieel inconsequent.